کشور قوی با دانشگاه قوی

تنها راه در پیش پای ملّت ایران عبارت است از قوی شدن»؛ این یکی از مهم‌ترین جملاتی بود که رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه بهمن‌ماه گذشته بیان کرده و همچون همیشه، بر این نکته مهم تأکید کردند که راز و رمز اقتدار کشور، نه در وابستگی به این‌وآن که در ایستادگی بر روی پای خود و «قوی شدن» است. مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سخنان نوروزی خود در سوم فروردین‌ماه امسال نیز، بار دیگر به ظرفیت‌های علمی و فناوری کشور برای محکم شدن پایه‌های قدرت کشور در دنیا اشاره کردند و این رهنمود، در ادامه رهنمود‌های کلیدی سالیان گذشته بوده که در دیدار دانشجویان و محققان و اساتید ارائه کرده‌اند. البته قوی شدن در زمینه‌های مختلفی اعم از نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی قابل‌تصور است، اما یکی از مهم‌ترین جنبه‌های آن، «جهش علمی و فناوری» است. آمار‌های نشریات معتبر علمی در سطح جهان نشان می‌دهد که ایران در دو دهه گذشته موفق شده است تا از رتبه ۴۰ تولید علم در دنیا به رتبه ۱۶ دنیا ارتقاء پیدا کند و این در حالی است که در برخی رشته‌های با تکنولوژی بالا نظیر فناوری نانو، سلول‌های بنیادی، هوافضا و هسته‌ای، در جمع ده کشور برتر دنیا قرار دارد.

این چند راه‌حل کلیدی
قوی شدن علمی تنها ارائه مقالات متعدد در مجامع علمی نیست و کشوری به لحاظ علمی و فناوری قوی محسوب می‌شود که توانایی تبدیل علم به ثروت یا به تعبیر دیگر، توانایی تبدیل علم به محصول و گره‌گشایی از مشکلات را داشته باشد؛ یعنی همان «علم نافع» که در فرهنگ قرآنی به آن اشاره شده است. اگرچه در سال‌های اخیر قدم‌های خوبی برای تحقق این موضوع به‌خصوص در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان برداشته شده است، اما واقعیت این است که رتبه ایران ازنظر تبدیل ایده به محصول، رتبه پایینی به‌حساب می‌آید؛ البته برای حل این مشکلات راه‌های مختلفی قابل‌بررسی است.
اول) یکی از راهکار‌های دنیا برای رشد بیشتر مراکز علمی و استفاده از نتایج تحقیقات علمی در توسعه فناوری، قرار گرفتن مراکز تحقیقات در جوار مؤسسات صنعتی است. اگرچه بر اساس قوانین توسعه پنج‌ساله و بودجه‌های سنواتی کشور، دستگاه‌های اجرایی مکلف‌اند تا حداکثر سه درصد از بودجه خود را صرف امور پژوهشی کنند، اما در عمل، هیچ‌گاه این بودجه برای پژوهش به‌صورت واقعی محقق نشده و درصدی هم که برای پژوهش هزینه شده است، در جهت درستی نبوده است. درحالی‌که اگر همین بودجه موجب می‌شد تا در کنار هر یک از بخش‌های اداری، خدماتی و صنعتی، یک بخش دانشگاهی و تحقیقاتی هم فعالیت کند و درصدد حل مشکلات آن مجموعه برآید، بدون شک شرایط بهتری امروز در کشور تجربه می‌کردیم. بازخوانی تجربه شرکت‌های رایانه‌ای بزرگ دنیا که آزمایشگاه‌های خود را در کنار دانشگاه‌های مطرح برپا کردند تا از محصولات علمی و تحقیقاتی این دانشگاه‌ها در توسعه فناوری بهره ببرند، خالی از لطف نیست.

دوم) تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید محصولات دانش‌بنیان، راهکار مهمی است که هم می‌تواند به تولید باکیفیت، به‌روز و به‌صرفه کمک کند و هم اینکه می‌تواند زمینه‌ساز تولید محصولات صادرات‌محور و ارزآور برای کشور باشد. برای نمونه، یکی از تجارت‌های پرسود کشور هند با جمعیت آن‌چنانی، صادرات مواد اولیه دارویی به کشور‌های مختلف دنیاست. پیشرفت علمی در این کشور باعث شده تا مواد اولیه بسیاری از دارو‌های شیمیایی در کارخانه‌های هندی ساخته و به سراسر دنیا ارسال شود.

استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان، نقش مهمی در کاهش هزینه‌های تولید دارد و این شرکت‌ها به دلیل نگاه علمی به مسائل، بهتر از ساختار‌های قدیمی و ناکارآمد، به روند تولید کمک کرده و آن را مطابق با نیاز جامعه تأمین و به بازار عرضه می‌کنند.
سوم) حمایت دولت از روند علمی در کشور است. «جهش تولید» که از سوی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) به‌عنوان شعار محوری سال جدید در نظر گرفته‌شده است، در شرایطی محقق می‌شود که ایده‌های علمی به عمل درآمده و به محصول تبدیل شوند. بدون شک مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی کشور بدون همراهی و کمک دولت قادر به ادامه این مسیر نیستند. یک ایده علمی، برای اینکه تبدیل به محصول شود، علاوه بر هزینه‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی که در ابتدای مسیر به آن نیاز دارد، با فرآیند‌های پیچیده اداری و نظامات دولتی مواجه است که نیاز است تا دولت با تسهیل صدور مجوزها، اعطای معافیت‌های مالیاتی و تسهیل دسترسی به مواد اولیه زمینه را برای تبدیل علم به محصول فراهم کند. وگرنه در مدت کوتاهی، دلسردی جامعه علمی موجب قطع زنجیره تولید علم و اشکال در روند تولید محصولات دانش‌بنیان خواهد شد.

 

علم؛ رمز آقایی و برتری
قوی شدن کشور، یک شعار نیست؛ واقعیتی است که آحاد ملت باید به آن باور داشته و بر مبنای آن عمل کنند. تحقق آن‌هم منوط به این است که مراکز علمی و تحقیقاتی کشور، در جهت قوی‌شدن پایه‌های اقتصاد و فرهنگ تلاش کنند. تلاش جامعه علمی هم در حوزه فناوری و ساخت محصولات و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان مهم است، هم در زمینه تحقیقات دفاعی ضروری است و هم در حوزه علوم انسانی باید جدی گرفته شود. کشور قوی، در همه حوزه‌ها باید قوی باشد. شاید در این دوره و زمانه، یادآوری این حدیث شریف امام علی (ع) ضروری باشد که می‌فرماید: «العِلمُ سُلطانٌ مَن وَجدَهُ صالَ بِهِ وَ مَن لَم یَجِدهُ صیلَ عَلَیه»؛ علم و دانش، راز صولت و برتری است، اگر به‌خوبی ارزش آن را درک کنیم و برایش زحمت بکشیم.